بەپێی سەرچاوە مێژووییەكان، سەدان ساڵ لەمەوبەر، بەهۆی باردۆخی شەڕ و جەنگەكان، چەند هۆزێكی كورد، كە لەناویشیاندا كوردی ئێزدی هەبوون، ڕوویان لە هەر سێ كۆمارە سۆڤیەتییەكەی قەفقاسیادا كردووە و نیشتەجێ بوونە، بەمەش تا ئێستا ژمارەی ئەم كوردانە بۆ دەیان هەزار كەس زیادی كردووە، زۆربەشیان سەرقاڵی كاری وەبەرهێنان و كشتوكاڵ و بەخێوكردنی مەڕوماڵاتن، هەروەها نووسەرە كوردەكان، داستانی (مەم و زین)یان كردووە بە دراما و لە شانۆكانی خۆیاندا نمایشیان كردووە.

 ئارشاك سافراستیان، لە لاپەڕە (141)ی پەرتووكی (كورد و كوردستان) لە وەرگێڕانی ئەمین شوان، نووسیویەتی: "زیاتر لە 80 هەزار كوردی موسڵمان و كوردی ئێزدی لە هەر سێ كۆمارە سۆڤیەتییەكەی قەفقاسیادا نیشتەجێن، زۆربەیان لە ئەرمەنیا دەژین و بە وەبەرهێنانی كشتوكاڵ و مەڕوماڵاتەوە لە لەوەڕگاكانی چیای ئەڵەگەز و شیو و دۆڵەكانی دەوروبەریدا سەرقاڵ بوونە، بەوپێیەش، ئێستا ڕێژەی كورد لەو ناوچانە ڕووی لە زیادبوون كردووە."

 ساڵی 1927 ئەلفبایەكی تایبەتی بە پیتی لاتینی بۆ كوردەكانی سۆڤیەت دانرا و لە شاری یەریڤان ئامۆژگایەكیان بۆ ڕاهێنان بۆ كرایەوە، لەوێ قوتابخانە و مامۆستای تایبەتی خۆیان هەیە، جگە لە شانۆ و ئەنجوومەنی پێشا هەنگان."

 لەم ساڵانەی ڕابردوودا باسی ئەوە كرا، كەوا نووسەرە كوردەكان داستانی بەناوبانگی (مەم و زین)یان كردووە بە دراما و لە شانۆكانی خۆیاندا پێشەكەشیان كردووە، هەوڵیش دراوە بۆ بڵاوكردنەوەی فۆلكلۆری كوردی، كە لە سەدان گۆرانی و شیعر و قسەی پێشینان و قسەی نەستەق و چیرۆكی ئاژەڵ و زیندەوەران پێكدێ، لە سووریاش پیتی لاتینی بۆ نووسراوە كوردییەكان بەكار دەهێنرێ، لەكاتێكدا لە عێراق و ئێران پیتی ئارامی لەكاردایە.

 ئەحمەدی خانی سەرچاوەیەكی ئیلهامبەخش بووە بۆ نووسەر و شاعیرە نەتەوەییەكانی كورد. شاعیری كورد حاجی قادری كۆیی لەسەر مەم و زین نووسیویەتی (لە كوردان خەیری حاجی و شێخی خانی، ئەساسی نەزمی كوردی دانەناوە).

 مەم و زین بە شێوەیەكی بەرفراوان هونەری كوردی دەوڵەمەند كردووە و لە فیلم و تابلۆ و تێكستی گۆرانی و شانۆ و لە تەلەڤزیۆن بەرهەم هێنراوەتەوە، هەروەها وەرگێڕدراوە بۆ سەر زمانی كرمانجیی هاوچەرخ، بۆ ئەوەی خوێندنەوەی ئاسانتر بێت، هەروەها بۆ زمانەكانی ڕووسی، ئینگلیزی، فەڕەنسی و ئەڵمانی و هۆڵەندی وەرگێڕانی بۆ كراوە.

 سەرچاوەكان:

 - ئارشاك سافراستیان، پەرتووكی كورد و كوردستان، لە وەرگێڕانی ئەمین شوان.

 – القضیە الكردیە فی تاریخ وسیاسات روسیا، مركز الجزیرە للدراسان، لیونید إیساییف.

 - نێرڤانا هۆشەنگ، دامەزراوەی نیشتمان. مەم و زین: داستانی تراژیدیای ئەوین.